Psychofarmaca in gehandicaptenzorg: dwang of noodzaak?

Eén op de drie bewoners van instellingen voor mensen met een verstandelijke beperking gebruikt antipsychotica. Meestal niet vanwege een psychische ziekte, maar om gedragsproblemen te bestrijden. Dit is ‘off-label’ gebruik want antipsychotica zijn in principe alleen voor psychiatrische problemen; en die indicatie ontbreekt nu juist bij deze mensen. 

Zorg en dwang

Er ligt nu een nieuw wetsvoorstel in de 1e kamer. Dit wetsvoorstel Zorg en Dwang beschouwt het voorschrijven van psychofarmaca aan mensen met een verstandelijke beperking als dwang. Dwang hoort niet thuis in de zorg voor ouderen en gehandicapten, ook niet bij ernstig probleemgedrag. Maar is de praktijk daar wel klaar voor?

Nee, tenzij

Wat als cliënten agressief gedrag vertonen en de behandelaar van alles heeft geprobeerd om dit gedrag te verminderen? Wat als het zo uit de hand loopt dat de begeleider zich onveilig voelt?
Ja, dan bieden psychofarmaca wel een uitweg. Het nieuwe wetsvoorstel heeft een duidelijke ‘nee, tenzij’ boodschap. In zulke situaties kan tijdelijk psychofarmaca worden voorgeschreven. Tijdelijk, want het blijft off label, dus na 3 maanden moet de medicatie afgebouwd worden. Zo staat het in de richtlijn voorschrijven van psychofarmaca aan mensen met een verstandelijke beperking

Afbouwen, kan dat wel?

Maar in de praktijk bouwt men psychofarmaca in de helft van de gevallen niet meer af. Vaak uit angst dat de cliënt rusteloos wordt. Zo worden die middelen soms zelfs 20 tot 30 jaar lang gebruikt. Dit blijkt uit onderzoek van Gerda de Kuijper. Zij constateert dat er tussen instellingen veel verschil zit in afbouwinitiatieven. Blijkbaar staat het verminderen van chronisch gebruik van psychofarmaca niet bij elke organisatie hoog op de prioriteitenlijst en is het off label chronisch gebruik van psychofarmaca in de gehandicaptensector algemeen geaccepteerd. Onaanvaardbaar vindt de Kuijper. Betere diagnostiek, scholing en toepassen van de richtlijnen kan het afbouwen van psychofarmaca succesvol maken.

Eigen regie?

Het laat zich raden wat jarenlang gebruik van psychofarmaca doet met de kwaliteit van leven van mensen met een beperking. Denk aan de schadelijke bijwerkingen die gepaard gaan met jarenlang gebruik van deze medicijnen. En welke rol speelt ‘eigen regie’ hier nog bij? Welke vorm van eigen regie hebben mensen met een verstandelijke beperking überhaupt nog wanneer psychofarmaca langdurig worden gebruikt?

Laat het ons weten

Wat is uw mening over het inzetten van psychofarmaca bij moeilijk verstaanbaar gedrag? We zien graag alle kanten van dit verhaal. Deel uw ervaring uit de praktijk met ons. Via een reactie op deze blog of mail naar zzghz@zinl.nl

Angelie van der Aalst
Adviseur Zorginstituut Nederland