Psychofarmaca in gehandicaptenzorg: dwang of noodzaak?

Eén op de drie bewoners van instellingen voor mensen met een verstandelijke beperking gebruikt antipsychotica. Meestal niet vanwege een psychische ziekte, maar om gedragsproblemen te bestrijden. Dit is ‘off-label’ gebruik want antipsychotica zijn in principe alleen voor psychiatrische problemen; en die indicatie ontbreekt nu juist bij deze mensen. 

Zorg en dwang

Er ligt nu een nieuw wetsvoorstel in de 1e kamer. Dit wetsvoorstel Zorg en Dwang beschouwt het voorschrijven van psychofarmaca aan mensen met een verstandelijke beperking als dwang. Dwang hoort niet thuis in de zorg voor ouderen en gehandicapten, ook niet bij ernstig probleemgedrag. Maar is de praktijk daar wel klaar voor?

Nee, tenzij

Wat als cliënten agressief gedrag vertonen en de behandelaar van alles heeft geprobeerd om dit gedrag te verminderen? Wat als het zo uit de hand loopt dat de begeleider zich onveilig voelt?
Ja, dan bieden psychofarmaca wel een uitweg. Het nieuwe wetsvoorstel heeft een duidelijke ‘nee, tenzij’ boodschap. In zulke situaties kan tijdelijk psychofarmaca worden voorgeschreven. Tijdelijk, want het blijft off label, dus na 3 maanden moet de medicatie afgebouwd worden. Zo staat het in de richtlijn voorschrijven van psychofarmaca aan mensen met een verstandelijke beperking

Afbouwen, kan dat wel?

Maar in de praktijk bouwt men psychofarmaca in de helft van de gevallen niet meer af. Vaak uit angst dat de cliënt rusteloos wordt. Zo worden die middelen soms zelfs 20 tot 30 jaar lang gebruikt. Dit blijkt uit onderzoek van Gerda de Kuijper. Zij constateert dat er tussen instellingen veel verschil zit in afbouwinitiatieven. Blijkbaar staat het verminderen van chronisch gebruik van psychofarmaca niet bij elke organisatie hoog op de prioriteitenlijst en is het off label chronisch gebruik van psychofarmaca in de gehandicaptensector algemeen geaccepteerd. Onaanvaardbaar vindt de Kuijper. Betere diagnostiek, scholing en toepassen van de richtlijnen kan het afbouwen van psychofarmaca succesvol maken.

Eigen regie?

Het laat zich raden wat jarenlang gebruik van psychofarmaca doet met de kwaliteit van leven van mensen met een beperking. Denk aan de schadelijke bijwerkingen die gepaard gaan met jarenlang gebruik van deze medicijnen. En welke rol speelt ‘eigen regie’ hier nog bij? Welke vorm van eigen regie hebben mensen met een verstandelijke beperking überhaupt nog wanneer psychofarmaca langdurig worden gebruikt?

Laat het ons weten

Wat is uw mening over het inzetten van psychofarmaca bij moeilijk verstaanbaar gedrag? We zien graag alle kanten van dit verhaal. Deel uw ervaring uit de praktijk met ons. Via een reactie op deze blog of mail naar zzghz@zinl.nl

Angelie van der Aalst
Adviseur Zorginstituut Nederland
 

Kwekken en kwaken. Waarom blijft het stil op de groep?

Hoe kan de gehandicaptenzorg nog beter?

Marieke de Wit is 47 jaar. Ze is ernstig meervoudig gehandicapt en woont in een grote instelling. Ze zingt altijd luid mee over de kikkertjes in de boerensloot. ‘Ze kwekten niet, ze kwaakten niet, van honger en verdriet….’

Maar de laatste paar weken bleef het stil. Er werd niet meer gezongen. Marieke at ook nog nauwelijks. Bij elk hapje dat de begeleidsters haar gaven, begon ze wild met haar hoofd te schudden en luid te protesteren. Ook Marieke kwekte en kwaakte niet meer. Ze had honger en verdriet. 

Wat zegt het gedrag?

‘Vreemd, ik heb er geen verklaring voor´, zei begeleidster X. ‘Het zal wel tijdelijk zijn, dus laat haar maar.’ Begeleidster Y snapte het ook niet, want Marieke was toch juist altijd zo vrolijk en vooral een enorm goede eter. Zij was er meer mee begaan en ging bij Marieke zitten. Ze nam er de tijd voor en kreeg het voor elkaar dat ze eens goed in de mond van Marieke mocht kijken. Wie weet, was er iets mis met haar gebit of zo. Goede mondverzorging, zo wist ze, vraagt om speciale aandacht.

Ze schrok, want ze zag het direct: er had zich een behoorlijk abces op het verhemelte ontwikkeld en het tandvlees tussen de kiezen was ook flink opgezwollen. Dat was dus de oorzaak. Eenmaal verholpen was het eten geen probleem meer en zong Marieke ook weer mee.

Waar kan het beter?

Wij inventariseren in het project ‘Zinnige gehandicaptenzorg’ onderwerpen voor mogelijke verdere verbeteringen in de gehandicaptenzorg. Is mondzorg, een concreet en goed voorbeeld? Heb jij nog andere ideeën? Weet jij waar de zorg in de praktijk nog beter kan? Laat het ons weten via een reactie op deze blog of mail naar zzghz@zinl.nl

Anne Marie le Cocq
Adviseur Gehandicaptenzorg